Türkiye’de Siyasal Parti Propagandası (1946-1960)
Türkiye’de Siyasal Parti Propagandası (1946-1960) Engin Alçora 
Açıklama
GİRİŞ'TEN
1946 yılında Türk siyasal yaşamı yeni bir evreye girdi. Bir kez daha çok partili düzen denemesi başladı. Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarındaki İttihatçı - İtilafçı çekişmeleri, Cumhuriyet dönemindeki Terakkiperver Fırka, Serbest Cumhuriyet Fırkası girişimleri daha unutulmamıştı. Kısa ömürlü bu girişimlerden sonra 1945’te Milli Kalkınma Partisi, 1946 başında da Demokrat Parti kurulunca kamuoyu bir süre gerçekten çok partili düzenin benimsenip benimsenmediği konusunda kuşkusunu sürdürdü ama aradan geçen birkaç ay Demokrat Parti’nin ciddi bir muhalefet partisi olduğu izlenimini kamuoyunda yerleştirdi. DP hem Serbest Cumhuriyet Fırkası gibi bir muvazaa partisi olmadığını kanıtlama hem de Terakkiperver Fırka deneyiminden örnek alarak irticayı cesaretlendirecek propagandadan kaçınma durumundaydı. Bu dengeyi korumayı başaran DP aradan geçen dört yılı iyi değerlendirerek 1950 yılında iktidara geçti. Ancak bu süre içinde partinin sert politikadan yana olan kesiminin eleştirilerine boyun eğmemiş ve ılımlı politikayı sürdürmesi yüzünden bu kesimin partiden ayrılmasına katlanmak zorunda kalmıştı. 1950 yılından sonra gerek DP iktidarının gerek CHP ve öteki muhalif parti Millet Partisi’nin propagandalarında, kısa süren yumuşama dönemleri dışında, sert bir üslup egemen oldu. Propagandada sertlik, politikadaki sertleşmeyle koşut olarak giderek arttı. 1954 seçimlerinden önce CHP’nin mallarına el konulurken MP de irtica propagandası yapması nedeniyle kapatıldı. 1957 seçimlerinden sonra muhalefeti-iktidar diyaloğu sertleşen propaganda yüzünden zaman zaman tümüyle kesildi. DP yönetimine karşı öğrenci eylemleri biçiminde 1960 baharında yoğunlaşan propaganda özellikle Ankara ve İstanbul’da etkili oldu. Muhalefetin propagandasına karşı DP yönetiminin baskı, sindirme girişimleri olayları 27 Mayıs 1960 gününe getirdi. 27 Mayıs’ta Cumhuriyet tarihinde çok partili düzen deneyimi bir süre için tatil ediliyordu.Tanzimat dönemi nasıl Cumhuriyet dönemini hazırlayan bir aşama olmuşsa 194660 dönemi de günümüz Türkiye’sinin ekonomik, toplumsal, siyasal, kültürel yapısını oluşturan, biçimlendiren bir dönem olmuştur. Bu 14 yıl tarihsel gerekliliğin sonucu günümüz yaşamına yön veren ekonomik, siyasal, kültürel ilişkileriyle ilginç bir geçiş dönemidir. Türkiye’nin çok partili döneme geçişi de böylesine tarihsel gerekliliğin bir sonucu oldu. Gerek Türkiye’de üretim ilişkilerinin geçirdiği evrim ve buna dayalı olarak kültürel, siyasal yaşamın yapısındaki değişmeler, gerek dış dünyada ekonomik çıkarların yönlendirdiği siyasal denge hesapları CHP’yi çok partili düzene geçme kararı almaya itmişti. II. Dünya Savaşı sonrası yeniden kurulan dünya düzeninde iyice belirginleşen iki ayrı dünya arasında seçim yapmak ya da tarafsızlığı seçmek durumunda kalan iktidar, kendi sınıfsal yapısı gereği Batı demokrasisi modelini benimsemiş ve bu modelin temel öğelerinden çok partili düzeni kabul etmekle yerini belli etmişti.
Siyasal yaşamdaki bu yeniliğe koşut olarak siyasal iletişim de değişim geçirdi. Osmanlı düzeninden miras kalan yukarıdan aşağı, dikey, tek yönlü siyasal iletişim modeli, yavaş yavaş yerini iki yönlü iletişime bıraktı. Toplumla yoğun siyasal iletişime girişmek durumunda kalan siyasal partiler ister istemez mesajlarının biçim ve içeriğini değiştirmek zorunda kaldılar. Tek parti döneminin siyasal iletişimine egemen olan didaktik, otoriter, tek yönlü üslup yerini demokratik simgelere, diyaloğa ve bir ölçüde demagojiye bıraktı. Parti önderleri, sözcüler, milletvekili adayları oy alabilmek için artık halkın karşısına çıkmaya, onlara hesap verip vaadlerde bulunmaya başladılar.
Bu siyasal iletişim tümüyle partilerin sınıfsal yapılarına ve buna dayalı ideolojilerine uygun biçimde, bu ideolojilerin sınırları içinde yürütüldü. CHP ve DP’nin ideoloji kalıpları dışına çıkan, bu partilerin ideolojilerine göre sol ya da sağda kalan partilerin çoğu ya propaganda yapamadı ya da kapandı. Sol partiler kapatılırken irtica yanlısı partilere de yaşam hakkı tanınmadı. İrtica ya da şeriat yanlısı sağ yasaklanırken faşizm yok sayıldı. Olumlu ya da olumsuz hiç sözü edilmedi. Sanki faşizm Nazi Almanyasıyla birlikte ortadan kalkmış ve Türk toplumunu hiç etkilememişti. Parti önderleri de egemen ideolojinin sınırları içinde nitelikleri belirlenen, egemen çevrelerin beklentilerini, özlemlerini dile getirecek, düzene ters düşmeyecek kişiler olacaktı. Her bağımsızlığına kavuşan ülkede olduğu gibi siyasal parti önderleri bağımsızlık savaşına katılan, Kurtuluş Savaşı’nda Atatürk’ün yanında yer alan kişilerdi. Bu dar önder kadrosu yanında politikacılığı meslek olarak benimsemiş genç kuşak da, önderlerin izinde ve denetiminde iktidar mücadelesine katıldılar.
Partileri destekleyen sınıfların çıkarları da pek fazla çelişmiyordu. 1946’ya değin CHP’yi destekleyen burjuva, artık kendi partisini kurabilirdi. Burjuva desteği ile kurulacak parti, bürokrasi ile özdeşleşmiş CHP yönetimine karşı, halkta yüzyıllardır biriken bürokrasi düşmanlığını değerlendirerek, kırsal alanın oylarını toplayarak bir “kitle partisi” oluşturabilirdi. Osmanlı toplumundan gelen ikili sınıfsal yapıda “reaya”yı oluşturan geniş kitlelerin, Osmanlı “askeri” sınıfının devamı saydıkları CHP yönetimine karşı yeni güçlenen burjuvayı desteklemeleri doğaldı. Burjuvanın kırsal alandaki kesimi, “tarım ve taşra burjuvazisi” de çoğu kez kırsal alanda köylünün güvendiği, danıştığı kanaat önderlerini oluşturuyordu.1 Ötedenberi köylü ile ikili bir iletişim içinde olan burjuvanın tarım ve taşra kanadı yeni siyasal düzende, bu iletişimi, burjuva lehine değerlendirdi. CHP ise, özdeşleşmiş göründüğü bürokrasi ile köylü kesimi arasındaki geleneksel soğukluğun üstesinden gelemediği gibi kentlerde oluşmaya başlayan işçi kitleleriyle iletişime de giremedi. Örneğin grev hakkına ancak 1953 parti programında, o da lokavt ile birlikte yer verebildi.Partilerin sınıfsal bağları, beklentileri, ideolojileri propagandalarına yön verdi. Partiler propaganda strateji ve tekniklerini; bu bağları ve beklentileri değerlendirerek, ideolojik yapıları ile halk kitlelerinin beklentileri çeliştiği zaman da ideolojileri ile çelişmek pahasına beklentiler lehine sloganlar kullanarak yürüttüler. Ama bu çelişkiler yalnızca propaganda simgelerinde kısa bir süre için kaldı. Uzun vadede parti ideolojisi propagandanın hedef ve içeriğine yön verdi. Propaganda, partilerin sürekli bir uğraşı oldu. Simgeler kullanarak halkın ya da belli grupların inanç, tutum ve eylemlerini etkilemek, değiştirmek diye tanımlayacağımız propaganda, siyasal güç kazanmak, iktidarı ele geçirmek amacına dönük parti eylemlerinde temel işlevdir. Bu çalışmada, araştırma konusu olan dönemde, siyasal partilerin propagandalarına yön veren temel ilkeler ortaya konulmaya çalışıldı.
İÇİNDEKİLER
Kısaltmalar......................................................................................9
Sunuş..............................................................................................11
GİRİŞ.............................................................................................13
I. SİMGELER ve PROPAGANDA..............................................25
A. Simgeler.....................................................................................25
1. Simgelerin Önemi, Tanımı, Türleri...............................25
2. Simgeler ve Entropi.......................................................32
3. Simgeler ve Toplum.......................................................35
B. Simge Sistemleri........................................................................37
1. Dil..................................................................................37
2. Efsane (Mit)..................................................................46
3. İdeoloji...........................................................................57
4. Stereotipler.....................................................................71
5. Siyasal Simgeler.............................................................75
a. Siyasal Simgeler ve Toplum............................75
b. Siyasal Simgelerin Siyasal Kuramda Yeri.......81
i. Eflatun.................................................81
ii. İbni Haldun........................................83
iii. Durkheim..........................................85
iv. Max Weber........................................87
v. Gaetano Mosca...................................90
vi. Vilfredo Pareto..................................91
C. Propaganda................................................................................96
1. Propagandanın İşlevi, Türleri........................................96
a. Propagandanın Tanımı.....................................96
b. Propagandanın İşlevi.....................................101
c. Propaganda Türleri.........................................106
2. Siyasal Parti Propagandası...........................................109
3. Parti Propagandası Teknikleri......................................113
a. Propaganda Stratejisi......................................114
b. Propaganda Taktiği........................................120
4. Siyasal Parti Önderleri ve Propaganda........................123
5. İletişim ve Propaganda................................................127
a. İletişim ve Toplum.........................................127
b. Kitle İletişimi ve Propaganda........................132
II. TÜRKİYE’DE SİYASAL PARTİ PROPAGANDASI........147
A. Propaganda Ortamı................................................................147
1. 1946’da Propaganda Ortamı........................................147
a. Ekonomik ve Toplumsal Ortam.....................147
b. Siyasal Ortam.................................................155
c. Yasal Ortam....................................................162
2. 1946-1960 Dönemi Propaganda Ortamı......................169
a. Ekonomik ve Toplumsal Ortam.....................169
b. Siyasal Ortam.................................................176
c. Yasal Ortam....................................................182
3. 1946-1950 Dönemi Propaganda Ortamı......................186
a. Ekonomik ve Toplumsal Ortam.....................186
b. Siyasal Ortam.................................................193
c. Yasal Ortam....................................................205
III. SİYASAL PARTİLERİN PROPAGANDALARI...............215
A. Parti Programlarında Simgeler.............................................219
1. CHP Programlarında Simgeler....................................219
2. Milli Kalkınma Partisi Programı.................................240
3. Demokrat Parti Programı.............................................242
4. Millet Partisi Programı................................................251
5. Cumhuriyetçi Millet Partisi Programı.........................257
6. Hürriyet Partisi Programı.............................................260
7. Sosyalist Partilerin Programları...................................266
B. Hükümet Programlarında Simgeler.....................................269
1. CHP Hükümetlerinin Programları...............................269
a. Recep Peker Hükümeti Programı..................269
b. Hasan Saka Hükümetleri Programı...............274
c. Şemsettin Günaltay Hükümeti Programı.......277
2. DP Hükümetleri Programları.......................................279
a. I. Menderes Hükümeti Programı...................279
b. II. Menderes Hükümeti Programı..................284
c. III. Menderes Hükümeti Programı.................286
d. IV. Menderes Hükümeti Programı.................290
e. V. Menderes Hükümeti Programı..................291
C. Bir Propaganda Simgesi Olarak Parti Önderleri................294
1. CHP Önderleri.............................................................294
a. İsmet İnönü....................................................294
b. Öteki CHP Önderleri.....................................298
2. DP Önderleri................................................................304
a. Celal Bayar.....................................................304
b. Adnan Menderes............................................309
3. MP, CMP Önderleri.....................................................319
a. Mareşal Fevzi Çakmak..................................319
b. Osman Bölükbaşı...........................................324
4. Propaganda Hedefi Olarak Parti Önderleri......325
D. Parti Amblemleri.....................................................................332
E. Seçim Dönemlerinde Siyasal Parti Propagandasında
Simgeler...................................................................................333
1. 1946 Seçimlerinde Parti Propagandası........................333
a. CHP’nin Propagandası...................................335
b. DP’nin Propagandası.....................................352
2. 1950 Seçimlerinde Parti Propagandası........................361
a. CHP’nin Propagandası...................................362
b. DP’nin Propagandası.....................................376
c. MP’nin Propagandası.....................................385
3. 1954 Seçimlerinde Parti Propagandası........................391
a. CHP’nin Propagandası...................................391
b. DP’nin Propagandası.....................................401
c. CMP’nin Propagandası..................................411
4. 1957 Seçimlerinde Parti Propagandası........................415
a. CHP’nin Propagandası...................................415
b. DP’nin Propagandası.....................................422
c. CMP’nin Propagandası..................................433
d. HP’nin Propagandası.....................................435
5. 27 Mayıs 1960 Öncesi Propaganda.............................438
a. CHP’nin Propagandası...................................438
b. DP’nin Propagandası.....................................440
SONUÇ ve DEĞERLENDİRME...............................................447
Kaynaklar....................................................................................469